กระบวนการมีส่วนร่วมขององค์กรชุมชนในการเสริมสร้างคุณค่าภูมิปัญญาผู้สูงอายุ ชุมชนเทศบาลตำบลบ้านกรวดปัญญาวัฒน์ อำเภอบ้านกรวด จังหวัดบุรีรัมย์

Abstract

การศึกษากระบวนการมีส่วนร่วมขององค์กรชุมชนในการบริการเสริมสร้างคุณค่าภูมิปัญญาผู้สูงอายุ ชุมชนเทศบาลตำบลบ้านกรวดปัญญาวัฒน์ อำเภอบ้านกรวด จังหวัดบุรีรัมย์มีความมุ่งหมายของการวิจัยคือ 1) เพื่อจัดทำฐานข้อมูลภูมิปัญญาผู้สูงอายุในชุมชนเทศบาลบ้านกรวดปัญญาวัฒน์ อำเภอบ้านกรวด จังหวัดบุรีรัมย์ 2) เพื่อวิเคราะห์กระบวนการถ่ายทอดและกระบวนการเรียนรู้ภูมิปัญญาผู้สูงอายุในชุมชน และ 3) เพื่อสังเคราะห์รูปแบบการมีส่วนร่วมขององค์กรชุมชนในการเสริมสร้างคุณค่าภูมิปัญญาผู้สูงอายุ ผู้วิจัยได้ศึกษากลุ่มเป้าหมายในเขตพื้นที่ โดยวิธีการเลือกตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง เช่น คณะกรรมการชมรมผู้สูงอายุประจำหมู่บ้าน ตัวแทนผู้สูงอายุ บุคคลภายนอกผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องในการส่งเสริมและสนับสนุน กิจกรรมผู้สูงอายุในชุมชน ผู้นำชุมชน ประชาชนทั่วไป และนักเรียน รวมทั้งสิ้น 410 คน โดยเน้นกระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมและใช้วิธีเก็บรวบรวมข้อมูลจากการสัมภาษณ์แบบเจาะลึก การจัดเทวีอภิปลายกลุ่ม กระบวนการ A-I-C การสังเกตแบบมีส่วนร่วม และการจัดบันทึก การจัดเก็บข้อมูลบริบทชุมชนใช้แบบสำรวจแบบมีโครงสร้าง เพื่อศึกษาข้อมูลชุมชนและภูมิปัญญาผู้สูงอายุกระบวนการถ่ายทอดและกระบวนการเรียนรู้ รวมถึงเพื่อศึกษารูปแบบการมีส่วนร่วมขององค์กรชุมชนในการเสริมสร้างคุณค่าภูมิปัญญาผู้สูงอายุชุมชน สรุปผลการวิจัย พบว่า 1. ฐานข้อมูลภูมิปัญญาผู้สูงอายุในชุมชนเทศบาลตำบลบ้านกรวดปัญญาวัฒน์ อำเภอบ้านกรวด จังหวัดบุรีรัมย์ มีความสัมพันธ์กับบริบทชุมชนและกลุ่มชาติพันธุ์ ทั้งกลุ่มเขมร กูย ไทยอีสาน (ลาว) และไทย สอดคล้องกับวิถีชีวิต วัฒนธรรม ประเพณีท้องถิ่นเป็นสิ่งสำคัญมีจำนวน 115 คน แบ่งตามลักษณะได้ 6 สาขา ประกอบด้วย สาขาเกษตรกรรม สาขาหัตถกรรม สาขาแพทย์แผนไทย สาขาศิลปกรรม สาขาปรัชญา ศาสนาและประเพณี และสาขาโภชนาการ 2. กระบวนการถ่ายทอดและกระบวนการเรียนรู้ภูมิปัญญาผู้สูงอายุในชุมชนเทศบาลตำบลบ้านกรวดปัญญาวัฒน์ อำเภอบ้านกรวด จังหวัดบุรีรัมย์ มีการถ่ายทอดมาจากผู้นำในชุมชน เช่น พระสงฆ์ ผู้อาวุโส บิดา มารดา ผู้นำชุมชน และปราชญ์ชาวบ้าน ส่วนใหญ่ผู้รับการถ่ายทอดจะได้เรียนรู้ควบคู่กับการปฏิบัติจริงจากพระสงฆ์ ผู้อาวุโส บิดา มารดา ผู้นำชุมชน และปราชญ์ชาวบ้านโดยตรง หรือบางรายอาจมีการจดบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร 3. รูปแบบการมีส่วนร่วมขององค์กรชุมชนในการเสริมสร้างคุณค่าภูมิปัญญาผู้สูงอายุในชุมชน ประกอบด้วย การจัดตั้งกลุ่มอาชีพ ชมรมผู้สูงอายุ การฝึกอบรม จัดเวทีถ่ายทอดโดยการบรรจุหลักสูตรภูมิปัญญาท้องถิ่นในสถานศึกษา การจัดตั้งศูนย์การเรียนรู้และถ่ายทอดภูมิปัญญาผู้สูงอายุในชุมชนและในสถานศึกษา การจัดทำสื่อหรือคู่มือในการถ่ายทอดภูมิปัญญาผู้สูงอายุ ส่งเสริมการแลกเปลี่ยนการเรียนรู้ด้วยการศึกษาดูงาน และจัดทำทำเนียบภูมิปัญญาผู้สูงอายุในชุมชน สำหรับองค์กรชุมชนในพื้นที่องค์กรภาครัฐและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นมีการจัดทำเวทีประชาคมเพื่อกำหนดการดำเนินงานและจัดสรรงบประมาณสนับสนุนกิจกรรมภูมิปัญญาผู้สูงอายุในชุมชนอย่างต่อเนื่อง โดยเน้นกิจกรรมที่สอดคล้องกับการเสริมสร้างสุขภาวะของผู้สูงอายุในชุมชนทั้งด้านสุขภาวะทางกาย จิตใจ สังคม และสติปัญญา ข้อเสนอแนะที่ได้จากผลการวิจัย 1) ข้อเสนอแนะในการนำไปใช้สำหรับองค์กรชุมชนที่เกี่ยวข้องทั้งองค์กรภาครัฐและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เช่น ควรให้มีการศึกษาภูมิปัญญาผู้สูงอายุครอบคลุม ทุกด้านอย่างต่อเนื่อง โดยเน้นการบูรณาการของทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้องอย่างเป็นรูปธรรม ส่งเสริมให้มีการเชื่อมโยงเครือข่ายสุขภาวะของผู้สูงอายุในชุมชน เพื่อเผยแพร่ประชาสัมพันธ์รวมทั้งจัดกิจกรรมส่งเสริมการปลูกจิตสำนึกร่วมกันในการเสริมสร้างคุณค่าภูมิปัญญาผู้สูงอายุในชุมชน 2) ข้อเสนอแนะเพื่อการวิจัยต่อไป เช่น การศึกษาวิจัยในลักษณะเดียวกันเกี่ยวกับกระบวนการมีส่วนร่วมขององค์กรชุมชน และการศึกษาวิจัยเพื่อวิเคราะห์รูปแบบและแนวทางสังคมในปัจจุบัน เป็นต้น