กระบวนการเรียนรู้เพื่อพัฒนาเครือข่ายองค์กรธุรกิจชุมชน

Abstract

การศึกษากระบวนการเรียนรู้เพื่อพัฒนาเครือข่ายองค์กรธุรกิจชุมชน มีความมุ่งหมายของการวิจัย คือ 1) เพื่อศึกษารูปแบบและกระยวนการเรียนรู้ที่เหมาะสมในการพัฒนาเครือข่ายองค์กรธุรกิจชุมชน และ 2) เพื่อร่วมกับชุมชนสร้างตัวชี้วัดความสำเร็จของกระบวนการเรียนรู้ของชุมชนในการดำเนินงานธุรกิจชุมชน ผู้วิจัยได้ศึกษากลุ่มเป้าหมายจากประชากรที่เกี่ยวข้องกับกลุ่มสหกรณ์การเกษตรแปรรูปอาหารบ้านสายตรีสี่ใต้ จำกัด เช่น ผู้ใหญ่บ้าน ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน คณะกรรมการ สมาชิกกลุ่ม ผู้นำผู้อาวุโส ครู และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง จำนวน 89 คน โดยเน้นกระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม โดยใช้วิธีเก็บรวบรวมข้อมูลจากการสัมภาษณ์แบบเจาะลึก การจัดเวทีอภิปรายกลุ่ม เทคนิคการวิเคราะห์ SWOT การสร้างอนาคตร่วมกัน (F.S.C.) การเรียนรู้ร่วมกันเกี่ยวกับความเปลี่ยนแปลง (Time Line) การสร้างภาพรวมในการพัฒนา (Mind Mapping) การสังเกตแบบมีส่วนร่วม และการจดบันทึก สำหรับการจัดเก็บข้อมูลเรื่องประวัติกลุ่ม การบริหารจัดการ การผลิต การตลาดและการพัฒนาผลิตภัณฑ์ ใช้แบบสำรวจแบบมีโครงสร้าง และใช้แบบสำรวจเครื่องชี้วัดความสำเร็จในการดำเนินงานเพื่อศึกษาและสรุปองค์ประกอบความสำเร็จในการดำเนินงานด้านต่าง ๆ ของกลุ่ม ผลการวิจัย พบว่า 1) ความสัมพันธ์ของบริบทชุมชนและบริบทกลุ่มที่ส่งผลต่อการพัฒนาเรือข่ายองค์กรธุรกิจชุมชนประกอบด้วย สภาพทางกายภาพและชีวภาพ สภาพทางสังคมและวัฒนธรรม สภาพความเป็นอยู่วิถีชีวิตสภาพทางเศรษฐกิจ การเมืองการปกครอง ผู้นำ ภูมิปัญญาท้องถิ่น โครงสร้างของกลุ่ม กองทุนกลุ่มการพัฒนากลุ่ม เหล่งทรัพยากร วัตถุดิบ การแปรรูป การปรับปรุงผลิตภัณฑ์ การจำหน่ายผลิตภัณฑ์การเชื่อมโยงกับเครือข่าย และการได้รับการส่งเสริมสนับสนุน จากหน่วยงานภาครัฐ 2) รูปแบบและกระบวนการเรียนรู้ที่เหมาะสมในการพัฒนาเครือข่ายองค์กรธุรกิจชุมชน ประกอบด้วยการเก็บรวบรวมข้อมูล การศึกษาดูงาน การวิเคราะห์ SWOT การทำแผนยุทธศาสตร์ การจัดทำแผนแม่บทชุมชนการจัดทำแบบสำรวจข้อมูลกลุ่ม การจัดทำแผนการผลิตและแผนการตลาด การจัดทำเครื่องชี้วัดความสำเร็จในการดำเนินงานของกลุ่ม การสรุปผล และการนำไปใช้ในการพัฒนา 3) องค์ความรู้เกี่ยวกับการจัดกระบวนการเรียนรู้ธุรกิจชุมชนที่อยู่ในข่ายของการวิจัยที่สามารถนำไปพัฒนาการดำเนินงานธุรกิจชุมชน ประกอบด้วยองค์ความรู้ในการจัดทำแผนยุทธศาสตร์ เช่น โครงการจัดตั้งศูนย์แสดงและจำหน่ายผลิตภัณฑ์ การฝึกอบรมด้านเทคโนโลยีการผลิตตลาด และการจัดทำบัญชีกลุ่มองค์ความรู้ในการจัดทำแผนพัฒนาผลิตภัณฑ์ เช่น แผนการผลิต แผนการตลาด และแผนพัฒนาผลิตภัณฑ์ องค์ความรู้ในการจัดทำแผนการผลิตไวน์ เช่น โครงการฝึกอบรมด้านเทคโนโลยีการผลิตการอบแห้งวัตถุดิบและการอบรมสัมมนาศึกษาดูงาน องค์ความรู้ในการจัดทำแผนการตลาด เช่น โครงการจัดทำแผนการตลาด การพัฒนาผลิตภัณฑ์และโครงการฝึกอบรมด้านการทำภาชนะบรรจุภัณฑ์ 4) ดัชนีตัวชี้วัดความสำเร็จของกระบวนการเรียนรู้ของชุมชนในการดำเนินงานธุรกิจชุมชนที่สามารถนำไปปรับใช้กับเครือข่ายการเรียนรู้ในท้องถิ่นอื่น ๆ ประกอบไปด้วยความเป็นองค์กรชุมชน เช่น มีกิจกรรมร่วมกันในการแก้ไขปัญหาหรือเสริมสร้างศักยภาพของกลุ่ม การมีส่วนร่วมของสมาชิกมีการบริหารจัดการที่ดี เช่น สมาชิกมีความซื่อสัตย์ มีความรับผิดชอบ การบริหารงานโปร่งในผลิตภัณฑ์มีมาตรฐาน และมีการประชาสัมพันธ์อย่างต่อเนื่อง กิจกรรมมีความต่อเนื่องสามารถตอบสนองต่อชุมชนอย่างบูรณาการ เช่น กลุ่มมีความสามารถในการประสานความร่วมมือกับหน่วยงานและครือข่าย สามารถแก้ไขปัญหาด้านการประกอบอาชีพเพื่อเสริมสร้างรายได้และเป็นเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ของชุมชน มีความพยายามพึ่งตนเองทางด้านเศรษฐกิจและภูมิปัญญา เช่น การระดมทุนทรัพยากร การจัดการทรัพยากร มีการปรับปรุงและพัฒนาภูมิปัญญา มีการเชื่อมโยงกระบวนการดำเนินงานเป็นเครือข่าย เช่น องค์กรชุมชนเป็นสมาชิกเครือข่าย มีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้กันอย่างสม่ำเสมอ สมาชิกกลุ่มได้รับการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง เป็นต้น ข้อเสนอแนะที่ได้จำผลการวิจัย 1) ข้อเสนอแนะในการนำไปใช้สำหรับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องและกลุ่ม เช่น ควรให้มีการติดตามประเมินผลและส่งเสริมสนับสนุนการดำเนินงานอย่างต่อเนื่องโดยการบูรณาการแผนงานและโครงการระหว่างพหุภาคีอย่างเป็นรูปธรรม ปรับแนวคิดและวิธีการทำงานโดยใช้กระบวนการเรียนรูปแบบมีส่วนร่วมเพื่อเสริมสร้างความรักความสามัคคีในชุมชน ส่งเสริมให้มีการเชื่อมโยงเครือระหว่างข่ายธุรกิจชุมชน ส่งเสริมกระบวนการเรียนรู้ในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ ให้มีมาตรฐานสู่ระดับสกกล ส่งเสริมการจัดตั้งศูนย์แสดงและจำหน่ายผลิตภัณฑ์ จัดให้มีสื่อเพื่อเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ผลงานอย่างต่อเนื่องเป็นรูปธรรม ส่งเสริมการปลูกจิตสำนึกในการพึ่งพาตนเอง และส่งเสริมให้มีการพัฒนาบุคลากรอย่างต่อเนื่อง 2) ข้อเสนอแระเพื่อการวิจัยต่อไป เช่น การศึกษาวิจัยในลักษณะเดียวกันเกี่ยวกับกระบวนการเรียนรู้เพื่อพัฒนาเครือข่ายองค์กรธุรกิจชุมชนในพื้นที่อื่น การศึกษาวิจัยศักยภาพด้านอื่น ๆ ที่มีผลต่อการศึกษาด้านการเรียนรู้เพื่อพัฒนาเครือข่ายองค์กรธุรกิจชุมชน และการศึกษาวิจัยต่อเนื่องเพื่อจิเคราะห์คุณภาพชีวิต สภาพความเป็นอยู่ สภาพทางเศรษฐกิจและสภาพสังคมของสมาชิก เป็นต้น