บทคัดย่อ การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ 1) ศึกษาการประยุกต์ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการอนุรักษ์ฟื้นฟู ป่าชุมชน 2) ศึกษาสถานการณ์ปัญหาการเปลี่ยนแปลงของป่าชุมชน และ 3) เพื่อหาแนวทางการ อนุรักษ์ฟื้นฟูป่าชุมชน ด าเนินการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมของชุมชน (Participatory Action Research : PAR) ผู้วิจัยท าการเก็บรวบรวมข้อมูลโดยใช้วิธีการสัมภาษณ์เจาะลึก การสนทนากลุ่ม การจัดเวทีวิเคราะห์ปัญหา การเดินส ารวจ และการสังเกตแบบมีส่วนร่วมและไม่มีส่วนร่วม ผลการวิจัยมีดังนี้ 1. การประยุกต์ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการอนุรักษ์ฟื้นฟูป่าชุมชนศูนย์อุดมศึกษาฯปะค า พบว่า คนในชุมชนมีการประยุกต์ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการปลูกพืชหมุนเวียน การปล่อยหญ้าช่วยยึด คันนา การสืบชะตาน้ า การสร้างฝายกั้นน้ า และการอนุรักษ์ป่าไม้ ตามความเชื่อเรื่องป่าดอนปู่ตา การ บวชป่า และท าบุญป่า 2. สถานการณ์ปัญหาการเปลี่ยนแปลงป่าชุมชนศูนย์อุดมศึกษาฯปะค า เริ่มเกิดขึ้นในปี พุทธศักราช 2528 โดยหน่วยงานทางราชการได้ให้ประชาชนในพื้นที่จับจองพื้นที่ป่าชุมชนเพื่อท าเป็น พื้นที่เกษตร ท าให้คนในชุมชนเข้าไปจับจองพื้นที่ป่าชุมชน โดยไม่ทราบข้อมูลว่าเป็นพื้นที่ราชพัสดุของ กรมธนารักษ์ นอกจากนี้ ยังมีกลุ่มนายทุนเข้าไปบุกรุกแผ้วถางครอบครองท าประโยชน์ในพื้นที่ ดังกล่าว ทั้งปลูกยางพารา มันส าปะหลัง ยูคาลิปตัส ป่าชุมชนจึงไม่สามารถฟื้นตัวได้ และที่ผ่านมาคน ในชุมชนไม่มีแนวทางในการป้องกันรักษาทรัพยากรป่าชุมชนอย่างชัดเจน 3. แนวทางการอนุรักษ์ฟื้นฟูป่าชุมชนศูนย์อุดมศึกษาฯปะค า ผลจากการใช้ประโยชน์จากป่า ชุมชน คิดเป็นมูลค่าที่เกิดจากป่าชุมชนทั้งใช้กินและน าไปจ าหน่าย เป็นจ านวนเงิน 232,545 บาท/ต่อ ปี จึงเป็นชุดข้อมูลในการตัดสินใจให้กับชุมชนได้วางแผนในการแก้ไขปัญหาการบุกรุกท าลายป่าชุมชน และหาแนวทางการอนุรักษ์ฟื้นฟูป่าชุมชนอย่างคุ้มค่า ได้แก่ การตั้งกฎกติกาและบทลงโทษ แต่งตั้ง เจ้าหน้าที่ศูนย์อุดมศึกษาฯปะค า เป็นคณะกรรมการดูแลรักษาป่าชุมชน มีอ านาจตักเตือน ปรับ จับส่ง ด าเนินคดีตามกฎหมายที่เกี่ยวข้อง สร้างเขตพื้นที่อนุรักษ์ป่าชุมชน สร้างหลักสูตรท้องถิ่นด้านพืช สมุนไพร และการประยุกต์ใช้ทุนทางวัฒนธรรมมาจัดการป่าชุมชน เช่น การประกาศให้วันที่ 12 1019 สิงหาคมของทุกปี คนในชุมชนจะต้องร่วมกันท าบุญป่า บวชป่า ปลูกป่าในพื้นที่สาธารณะของหมู่บ้าน ชุมชน ท าความสะอาดแหล่งน้ า เพื่อเป็นการป้องกันรักษาป่าชุมชนไม่ให้ถูกท าลายอีกต่อไป