ภาษาและภูมิปัญญาท้องถิ่นเกี่ยวกับตำรายาพื้นบ้าน

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อปริวรรตตำรายาพื้นบ้านให้เป็นภาษาไทยปัจจุบัน และจัดระบบตำรับยาพื้นบ้านให้เป็นฐานข้อมูลเชิงเอกสาร และวิเคราะห์ภาษาที่ใช้บันทึกเกี่ยวกับยาพื้นบ้านอีสานในเอกสารใบลาน ตลอดจนวิเคราะห์องค์ความรู้ด้านตำรายาพื้นบ้านที่ปรากฏในเอกสารใบลาน โดยได้รับความอนุเคราะห์ข้อมูลเอกสารใบลานจากสำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา จำนวน 1 ฉบับ 29 ลาน 58 หน้าลาน ซึ่งผู้วิจัยได้ดำเนินการปริวรรตและวิเคราะห์เนื้อหาตามลำดับ และนำเสนอผลการวิจัยด้วยวิธีพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่าหมอยาพื้นบ้านได้บันทึกตำรายาไว้ในคัมภีร์ใบลานฉบับนี้ถึง 178 ตำรับ ได้แก่ ยารักษาอาการไข้ออกตุ่ม 98 ตำรับ ยาแก้ไข้สันนิบาต พบ 15 ตำรับ ยารักษาเกี่ยวกับระบบขับถ่าย/ ช่องคลอด พบ 11 ตำรับ ยาเกี่ยวกับสตรีก่อนคลอด ระหว่างคลอดบุตรและหลังคลอดบุตร 16 ตำรับ ยาเกี่ยวกับเลือด 6 ตำรับ ยาเกี่ยวกับช่องปาก คอ 11 ตำรับ ยาแก้สะอึก 5 ตำรับ ยาแก้ขัดสันหลัง 3 ตำรับ ยาแก้เหงื่อไม่ออก 1 ตำรับ ยาแก้ฝี 2 ตำรับ ยาแก้คันทะมาลา 5 ตำรับ ยาแก้ลมบ้าหมู 1 ตำรับ ยามะเร็ง (โรคผิวหนัง) 2 ตำรับ และยาแก้ไข้ธรรมดา 4 ตำรับ ทางด้านภาษาพบว่าภาษาที่ใช้ในการบันทึกข้อมูลเป็นภาษาท้องถิ่นร้อยแก้ว ใช้ภาษาที่เรียบง่ายเหมือนกับภาษาที่ใช้พูดคุยหรือติดต่อสื่อสารในท้องถิ่น ส่วนคำที่ใช้แทนชื่อยา ส่วนมากเป็นชื่อเฉพาะที่ใช้ในท้องถิ่นอีสาน มีบางคำที่ปรากฏการใช้คำเรียกชื่อยาเป็นภาษากลาง สลับกับภาษาอีสาน และส่วนหนึ่งใช้เช่นเดียวกับคำไทยมาตรฐาน ทางด้านภูมิปัญญาพื้นบ้านด้านอื่นที่สอดแทรกในตำราพื้นบ้าน พบภูมิปัญญาทางด้านความเชื่อเกี่ยวกับพุทธศาสนา ได้แก่ ความเชื่อเกี่ยวกับเรื่องของบุญ – กรรม ในตำรายาจะพบว่า หากชาวบ้านรักษาตามที่หมอยาบอกแล้วกลับไม่หายแสดงว่าคนป่วยคนนั้นมีกรรม ความเชื่อเกี่ยวกับฤกษ์ – ยาม วันที่รักษาแล้วได้ผลดี ชาวบ้านเชื่อว่าจะต้องเป็นวันเพ็ญ หรือวันพระ ความเชื่อเกี่ยวกับครู เชื่อว่าตัวยาต้องมีค่าครูเพราะมีเจ้าของยา และพบพิธีกรรมปลุกยาโดยการท่องคาถา เพื่อให้เกิดความเข้มขลัง ศักดิ์สิทธิ์ ในตัวยาที่จะนำไปรักษาโรค