ความหลากหลายของชนิดปลาน้ําจืด และการใชประโยชนอยางยั่งยืนใน แมน้ําโขงตอนลาง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ของประเทศไทย

Abstract

การศึกษาความหลากหลายของชนิดปลาน้ําจืด และการใชประโยชนอยางยั่งยืน ในแมน้ําโขง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย ในเขตจังหวัดอุบลราชธานี อํานาจเจริญ มุกดาหาร และนครพนม โดยมีวัตถุประสงคเพื่อศึกษาบริบทชุมชน ความหลากหลายและ การแพรกระจายของทรัพยากรชีวภาพพวกปลาน้ําจืด ระบบนิเวศและการใชประโยชน บริเวณแมน้ํา โขงตอนลาง ในเขตจังหวัดอุบลราชธานี อํานาจเจริญ มุกดาหาร และนครพนม และเพื่อพัฒนา การเรียนรูดวยทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร เพื่อใหไดองคความรูใหมโดยการมีสวนรวมของ ภูมิปญญาทองถิ่น ตลอดจนเพื่อจัดทําฐานขอมูลทรัพยากรชีวภาพและสิ่งแวดลอมในแมน้ําโขง โดยกระบวนการปฏิบัติการแบบมีสวนรวม โดยใชวิธีการเก็บรวบรวมขอมูลจากเอกสาร การซักถาม การสนทนากลุมและการทําเวทีประชาคม กระบวนการเรียนรูรวมกันระหวางผูวิจัย ครู นักเรียนและ ชาวบานในชุมชน การเก็บและวิเคราะหคุณภาพน้ํา (อุณหภูมิ ความโปรงแสง คา pH และคา DO) และการศึกษาความหลากหลายของชนิดปลาน้ําจืด โดยการเก็บตัวอยางและนํามาจําแนกชนิด ในระหวางเดือนตุลาคม 2554 ถึงกันยายน 2555 ผลการศึกษาบริบทชุมชนบานเวินบึก ตําบลโขงเจียม อําเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี และบานไชยบุรี ตําบลไชยบุรี อําเภอทาอุเทน จังหวัดนครพนม พบวาชุมชนบานเวินบึกเปนชุมชน ชนบท ที่ประชาชนใชชีวิตอยูอยางมีความสุข สวนใหญประกอบอาชีพการทําประมงในแมน้ําโขงเปน อาชีพหลัก ชุมชนบานไชยบุรีเปนชุมชนชนบท ประชากรมีฐานะความเปนอยูคอนขางดี มีอาชีพ การงานที่มั่นคง เชนรับราชการ พนักงาน ทํานา เลี้ยงปลา คาขายและการแปรรูปสัตวน้ํา จากการศึกษาพบวาชุมชนบานเวินบึก ไมมีปญหาสาธารณสุขที่สําคัญ สวนชุมชนบานไชยบุรี จากการศึกษาพบวาชาวบานมีปญหาดานสาธารณสุขที่พบ คือ โรคเบาหวาน การศึกษาระบบนิเวศของแมน้ําโขง ในเขตจังหวัดอุบลราชธานี อํานาจเจริญ มุกดาหาร และ นครพนม พบวาน้ํามีคุณภาพดี และลําน้ํามีความหลากหลายของระบบนิเวศสูง ทั้งในลําน้ําและ บริเวณริมฝงแมน้ํา ทําใหมีทรัพยากรสัตวน้ําชุกชุม ทั้งกุง หอย ปู ปลา มีที่สาธารณะประโยชน ลําหวย และบุงหลายแหงที่ชาวบานไดใชประโยชนรวมกัน แตปจจุบันพบวาบางบริเวณมีการบุกรุก ทําลายพื้นที่สาธารณะ ทําใหลําหวยแคบลง ตื้นเขินและบางแหงหมดสภาพไป เนื่องจากมีการถมดิน รุกล้ําลําน้ําทําใหลําน้ําเปลี่ยนสภาพไป นอกจากนี้ปริมาณน้ําและการไหลของน้ําในแมน้ําโขงก็มี การเปลี่ยนแปลงไปไมมีความแนนอน โดยเฉพาะในฤดูแลง การใชประโยชนจากแมน้ําโขง พบวาชาวบานที่อาศัยอยูบริเวณริมฝงแมน้ําโขงและหมูบาน ใกลเคียงไดใชประโยชนจากแมน้ําโขง โดยใชน้ําเพื่อการอุปโภค บริโภค เพื่อการเพาะปลูกและเลี้ยง สัตว ใชไมบริเวณริมฝง เพื่อการสรางเครื่องมือประมง เครื่องใชและใชเปนเชื้อเพลิง ใชพื้นที่ สาธารณะประโยชนบริเวณริมฝงแมน้ําเปนที่ทําเลเลี้ยงสัตวและเก็บหาของปา ใชแหลงน้ําเพื่อ การคมนาคมและการทองเที่ยว เนื่องจากมีสภาพภูมิประเทศที่แปลกและสวยงาม นอกจากนี้ ชาวบานจํานวนมากยังจับสัตวน้ําไดตลอดทั้งป ทั้งเพื่อการบริโภคในครัวเรือน เพื่อจําหนายและเพื่อ การแปรรูป ทําใหเกิดความมั่นคงดานอาหารในทองถิ่นไดมีการฝกปฏิบัติ เรียนรูรวมกันของนักเรียน ครู ชาวบานและผูวิจัย ในเรื่องการสํารวจ ทรัพยากรชีวภาพ การวิเคราะหคุณภาพน้ํา การเฝาระวังปญหาสิ่งแวดลอม รวมทั้งการอนุรักษและ พัฒนาทรัพยากรธรรมชาติบริเวณแมน้ําโขง เพื่อการใชประโยชนอยางยั่งยืน ซึ่งกอใหเกิดผลดังนี้ 1. กลุมนักเรียนไดจัดตั้งกลุม เพื่อพัฒนาเครือขายการอนุรักษแมน้ําโขง 2. กลุมชาวบานในชุมชนมีการดําเนินการรวมกัน เพื่อเฝาระวังการทําลายทรัพยากรสัตวน้ํา ระบบนิเวศและหาแนวทางการเพิ่มผลผลิตจากแหลงน้ํา โดยการหาพันธุสัตวน้ํามาปลอยลงสูแหลงน้ํา กําหนดเขตอนุรักษและกําหนดเครื่องมือจับสัตวน้ํา ผลการศึกษาความหลากหลายของชนิดปลาน้ําจืดในแมน้ําโขง ในเขตจังหวัดอุบลราชธานี อํานาจเจริญ มุกดาหารและนครพนม พบปลาน้ําจืดจํานวน 32 วงศ 97 สกุล 164 ชนิด คือ