Abstract:
ข้าวพันธุ์พื้นเมืองในจังหวัดบุรีรัมย์มีความหลากหลายทางพันธุกรรมข้าว ควรค่าแก่การอนุรักษ์
สำหรับปรับปรุงให้เป็นข้าวพันธุ์ดีต่อไป การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) ศึกษาข้อมูล ความเชื่อ ประเพณี วัฒนธรรม เศรษฐกิจ สังคม และภูมิปัญญาท้องถิ่นของเกษตรกรผู้ปลูกพันธุ์ข้าวพื้นเมือง (2) สำรวจพันธุ์ข้าวพื้นเมือง (3) เพื่อศึกษาลักษณะสัณฐานวิทยาพันธุ์ข้าวพื้นเมือง (4) เพื่อศึกษาการใช้ประโยชน์และการอนุรักษ์ข้าวพันธุ์พื้นเมืองตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของจังหวัดบุรีรัมย์ โดยมีการสำรวจ ศึกษาจากการทดลองปลูกในแปลงนา และทำการสัมภาษณ์ ผลการวิจัยพบว่า (1) ในอดีตเกษตรกรผู้ปลูกข้าวพื้นเมืองมีวิถีชีวิต วัฒนธรรม และประเพณีการทำนาที่มีลักษณะเฉพาะตัว มีความเชื่อ ความเคารพและศรัทธาในเทพีแห่งข้าว เช่น มีพิธีแรกไถนา แรกหว่าน แรกเกี่ยว การทำขวัญข้าวท้อง การลงแขกดำนาเกี่ยวข้าว การรับขวัญข้าวเข้าลาน การรับข้าวเข้ายุ้ง การนำข้าวออกจากยุ้ง เป็นต้น ซึ่งพิธีดังกล่าวมีผู้จัดทำน้อยลง บางครอบครัวเลิกจัดทำเนื่องจากผู้ทำนารุ่นใหม่ๆ ไม่มีเวลา หรือไม่ให้ความสำคัญในพิธีกรรมต่างๆ (2) พันธุ์ข้าวพื้นเมืองในจังหวัดบุรีรัมย์ที่พบ 60 ชื่อพันธุ์ เป็น ข้าวเหนียว 15 ชนิด ได้แก่ ก่ำ บักหม่วย ป้องแอ้ว ปิดตานก ลืมผัว เล้าแตก สันป่าตอง หอมนางนวล เหนียวดำ เหนียวดำเจ้าพระยา เป็นต้น ข้าวเจ้า 45 ชนิด ได้แก่ กษัตริย์ ขาวพระเทพ เจ้าขาว เจ้าลอย เจาะจ๊าบต้นขาว ซุกรวง ดอกเหมย ดองเดียว ตะโก ตาเจริญ ตายา ตำเปรื้อน ไต้หวัน นางคง นางร้อย เนียงกวง ฟ้าลั่น มหาชัย รูจจำเปี๊ยะ ไรซ์เบอร์รี ละออง ยายเล็ม เป็นต้น (3) ลักษณะสัณฐานวิทยาพันธุ์ข้าวพื้นเมือง พบว่า มีความหลากหลายของลักษณะต่างๆ ได้แก่ การมีขนบนแผ่นใบ สีของแผ่นใบ สีของกาบใบ มุมของยอดแผ่นใบ สีของลิ้นใบ รูปร่างของลิ้นใบ ความยาวเยื่อกันน้ำฝน สีของหูใบ สีของข้อต่อใบกับกาบใบ สีของปล้อง และทรงกอ (4) เกษตรกรส่วนใหญ่ปลูกไว้บริโภคในครัวเรือน ใช้ในการเลี้ยงสัตว์ กินเพื่อสุขภาพ ด้านความเชื่อเรื่องคลำ ขายเพิ่มรายได้ทางเศรษฐกิจของครัวเรือน และแปรรูป
คำสำคัญ: พันธุ์ข้าวพื้นเมือง การอนุรักษ์พันธุ์ข้าวพื้นเมือง จังหวัดบุรีรัมย์
